Kujtesa në kohën
tonë është gjëja së cilës duhet t’i druhemi seriozisht. Në një nga maksimat e
tij Oscar Wilde e përshkruan këtë epokë me fjalët: “në kohën tonë njerëzit kanë
aq shumë punë sa janë budallepsur fare.” Në pamje të parë, përcaktori “punë”
duket paksa paradoksal, po t’a krahasojmë thënien e tij me rradhët e gjata të
njerëzve të pashpresë pranë zyrave të punësimit. Gjithsesi, te ky përcaktor,
ambiguiteti është shumë më i thellë se kaq. Pjesë e “punës” së përditshme është
edhe kërkimi i punës, obligimi për jetën, ruajtja nga deformimi i vetvetes përballë
joshjes marramendëse të luksit, të shoqërive kapitaliste. Ky verb në vetvete përmbledh edhe pjesë të tjera të
raporteve të qënies sonë me mjedisin social, me teknologjinë dhe me fluksin e
paparë të informacionit. E gjithë kjo trysni, e gjithë kjo larmi dhe e gjithë
kjo rrëmujë sociale është ajo që i zbeh më shpejt kujtimet e largta, përvojat
tona, domethëniet e së kaluarës duke e budallepsur vetëdijen tonë në përqendrimin
e interesave meskine të cilat kanë të bëjnë me ekzistencën në përditshmërinë
tonë.
Kur isha rreth
19-vjeç kisha filluar të mbaja ditar, të cilin fatkeqësisht “e ndoshta fatmirësisht”
nuk e kam më. Ideja e ditarit për mua ka qënë më e hershme. Diku, aty nga mosha
17 vjeçare, me kokën të ndezur nga idetë madhështore të rinisë mendoja
shpeshherë t’i përjetësoja disa momente dhe kisha vënë re problemin tim
defiçitar të kujtimit me përpikmëri të disa fakteve dhe ngjarjeve të cilave në
fakt u mbaja mend vetem thelbin, por nuk arrija t’a riktheja edhe emocionalisht
përjetimin. Nëse kërkoj akoma më data të hershme në interesimin tim, përkujtimet
mund t’i referohen dhe një fakti akoma më të hershëm.
Në mbarim të shkollës
8-vjeçare, në provimin e shtetit, ne nxënësit kishim si detyrim të kalonim përmes
një provimi ku testoheshin njohuritë tona mbi gjuhën, letërsinë dhe matematikën.
Në provimin e letersisë nëse mund ta quajmë të tillë (quhej lexim letrar dhe
njohuritë që merreshin nuk mund të konsideroheshin të mjaftueshme për t’u
quajtur lertersi) nxënësit duhej të shkruanin një hartim (ese siq i quajnë sot)
e cila përcaktohej në tri tema ku nxënësi
lihej i lirë të zgjidhte njërën prej tyre. Kështu ndodhi edhe me ne, me brezin
tim dhe kjo ndodhi në qershorin e vitit 1990, ndoshta me 18 qershor 1990. Edhe
ne, nxënësit e asaj kohe që linim bankat e shkollës 8-vjeçare, shumica e të cilëve
për t’u futur shpejt në rrugët e mërgimit, u lanë të lirë për të zgjedhur në
tre tema, dy prej të cilave sot nuk i mbaj mend më dhe ndoshta as pas një viti.
Nga ajo kohë, unë mbaj mend vetem temën që zgjodha për të bërë hartimin tim, si
detyrim shkollor i cili u vlersua maksimalish. Kjo temë ishte: “Një fletë nga
ditari im”. Ndoshta kjo duhet parë si zanafilla e interesimit tim për kujtesën,
për rëndësinë e saj, për dhëmshurinë dhe tragjicitetin e së shkuarës, e cila
burgoset në fletë ditarësh, për rrezikun e humbjes së kujtesës. Megjithatë këto
janë disa detaje shumë sipërfaqësore në krahasim me atë çfarë kam menduar në
vite për memorien e ngjarjeve.
Kur ishta student
kisha lexuar librin me kujtime “Kujtim, vite, njerëz, jetë” të poetit rus Ilia
Erenburg, i cili më kishte lënë shumë mbresa me lakonizmin dhe me poeticitetin
e rikthimit të zërit të memories në ngjarje të së shkuarës, në raportet njerëzore
që autori kishte patur në të kaluarën e tij me shumë nga figurat e mëdha të letërsisë
ruse, të cilët me sa duket, në kohën kur ai kishte shkruar librin, nuk jetonin
më.
Në moshën 29-
vjeçare kisha filluar të mendoj seriozisht për të shkruar një libër me kujtime,
ngase përvoja ime e deriatëhershme nuk ishte e vogël. Brezi im i takoi të
jetonte në dy epoka krejtësisht të ndryshme dhe të dyja në njëfarë mënyre që të
çonin në një rrugë të pashpresë. Gjithësesi e shtyva këtë projekt nga dita në
ditë dhe papritur ndodhi që e pashë veten 30 vjeç. Në këtë moment m’u duk se
ishte pika e zenitit për t’a shkruar këtë libër duke përmbledhur kujtimet e
rinisë dhe për t’i dhënë lamtumirën asaj njëherë e mirë. Megjithatë kaluan
muaj, madje kaluan vite dhe libri nuk u shkrua. Ndërkohë dhe një ditar tjetër,
të cilin kisha filluar ta shkruaja pas vitit 2001, nuk u vazhdua, ndërsa tashmë,
në moshën 39 vjeçare, kur po i afrohem kohës për të ndërruar dhe “prefiksin” përsëri
mendova se koha është në limitet e saj të fundit lidhur me tolerimin e
neglizhencës ndaj kujtesës. Dhe ky qe shkaku, ky qe momenti që unë vendosa t’i
kthehem këtij projekti kaq të gjatë për ta aktualizuar.
Ndër vite kam
lexuar shumë libra me kujtime dhe shumë monografi të kësaj natyre dhe
gjithashtu kam vërejtur shumë thënie nga më kontradiktoret lidhur me kujtesën.
Një nga thëniet që më ka mbetur në mendje për gjithë jetën ka qenë thënia e
Papa Gjon Palit II në ceremoninë e pritjes nga autoritetet shqiptare, kur ai
vizitoi Shqipërinë, nëse nuk më ka tradhtuar kujtesa, me 09 mars të vitit 1994,
kur Ati i Shenjtë tha: “Është e shejtë të kujtosh të kaluarën.” Me këtë thënie
Ati i Shenjtë kërkonte t’u jepte një leksion të tërë elitës politike shqiptare
të asaj kohe dhe jo vetëm, por edhe gjithë shqiptarëve, që të mos e harronin të
kaluarën e tyre të vështirë nën diktaturë duke u përkundur në atë mënyrë aq
naive siç u përkundën në fakt për më shumë se dy dekada me radhë në ëndrrën e
tyre evropiane.
Duke kaluar vitet, fillova të mendoj seriozisht se po të
mos ulesha për ta shkruar këtë autobiografi, ajo nuk do shkruhej kurrë
vetvetiu. Ndërkohë, teksa tashmë shoh atin tim të plakur në vjeshtën e tij të
92 të jetës, kujtesën e tij që është kthyer në një papirus ku koha i ka fshirë
thuajse të gjitha kujtimet, tronditem duke menduar se pas pak vitesh mund të
fillojë punën e vet mola e kujtesës. E kujtoj shpesh atin tim në vitet e tij të
tjera, shumë kohë më parë kur tregonte historitë e tij të jetuara, kujtoj
copëza këngësh të cilat nganjëherë ia këndoj, kinse për t’ia ngacmuar vetëdijën
dhe kur nuk shoh asnjë reagim prej tij, më pushton një keqardhje e thellë,
keqardhje e cila gradualisht më kthehet në një makth torturues. E kështu dora
dorës filloj ta përfytyroj veten duke kapërcyer pragun e pleqërisë, me forca të
pakësuara, me dëshira të shuara, me ëndërra të humbura dhe me atë thesar mendor
që i jep njeriut përvoja e një jete të gjatë, të humbur përgjithnjë. Kjo më
duket humbja më e madhe. Duke menduar këto kam menduar edhe ekstremin.
Ekstremin të cilit nuk dua t’i jap emër. Tashmë në vjeshtën time të dyzetë, me
përvojën e katër dekadave mbi supe, më afër se kurrë me vetëdijen e rrezikut të
rrënimeve të kohës, i dhashë karar t’ia filloj rrëfimit. Gjithësesi uroj dhe
s’dua ta besoj që kujtesa nesër do më lerë, aq sa mos ta gjej dot të kaluarën
time të pakthim, as në këtë përmbledhje të 40 viteve kujtime. Ndoshta vite më
vonë, nëse kujtesa ende s’do më ketë tradhëtuar, e nëse takimi me vdekjen nuk
do më vijë papritur, do shkruaj përsëri vazhdimin, vazhdimin për vitet që ende
s’kanë ardhur, ndoshta atëherë si një epilog për gjithë këtë që më lidhi aq
dashunisht me këtë botë dhe dy shekujt në të cilët jetova, për gjithë atë
rastësi aq të mrekullueshme dhe enigmatike që e karakterizon ardhjen tonë në
botë.
Vjeshtë 2016
No comments:
Post a Comment