Ora Astronomike e Pragës

 

Arritjet e teknologjisë mesjetare në kohën tonë janë në trendin e vazhdueshëm të zhvleftësimit. Njeriu i sotëm perballet me shpikje shumë të sofistikuara dhe nuk i bie të mendojë shumë për shekncën mesjetare. Por është fakt se aty nga fundi i Mesjetës shkenca e mekanikës kishte njohur përparime të mëdha. Orët e qyteteve si dhe mullinjtë po sofistikoheshin në mënyrë të veçantë. Një nga shembujt më mbresëlënës të këtij përparimi është mbetet Ora Astronomike në sheshin qytetit të vjetër të Pragës. Ora Astronomike e Pragës është ndërtuar në vitin 1410 dhe përmban një sistem numrash e figurash që ndjekin lëvizjen e diellit dhe të hënës gjatë gjithë vitit. Ajo gjithashtu ka dhe disa skulptura lëvizëse me detaje dhe funksione alegorike, ku përveç figurës së një filozofi, një astronomi, një kronisti dhe një ëngjelli, përfshihen edhe Dymbëdhjetë Apostujt.

Sipas një legjende, Ora Astronomike e Pragës u ndërtua në shekullin e XV-të nga një orëndreqës me emrin Hanus. Siç thonë, Hanus pasi përfundoi orën, refuzoi t'i tregonte Këshillit të Qytetit të Pragës se si e kishte realizuar atë. Kur këshilltarët e qytetit zbuluan se ai kishte projektuar dhe planifikuar të ndërtonte një orë edhe më të mirë për një qytet tjetër, u mbushën me xhelozi dhe e verbuan Hanusin në mënyrë që ai të mos ishte në gjendje të përsëriste punën e tij diku tjetër. Në shenjë hakmarrjeje, Hanus thuhet se prishi diçka tek ora në mënyrë që ajo të mos mund të përdorej për njëqind vjet, kohë kur doli dikush që të ishte i zoti ta riparonte atë. Kjo është pjesa e legjendës.

Kurse historia e vërtetë e orës astronomike sjell informacione të tjera interesante për Orën e Pragës. Kjo histori u zbulua në vitin 1960 dhe solli dëshimi se Ora u ndërtua në vitin 1410 nga Mikulasi i Kadanit në bashkëpunim me astronomin Jan Sindel.

Që atëherë ajo është dëmtuar shumë herë, por prapë është vënë në punë. Hera e parë qe në shekullin e XVI-të, kur u riparua nga Jan Taborsky.

Ora Astronomike e Pragës u la në mëshirë të fatit pothuaj krejtësisht në vitin 1780, sepse mirëmbajtja e saj ishte shumë e shtrenjtë. Në vitin 1865, ajo u rinovua dhe iu shtua një zë kalendarik për të evidentuar ditët e festës. Ajo u dëmtua prapë në vitin 1945, ndërsa nazistët tërhiqeshin nga Praga. Ora u riparua përsëri, kësaj radhe duke iu përshtatur orës së Europes Qendrore.

Sfondi i Orës është një përshkrim i pamjes gjeocentrike të universit, sipas trendit astronomik të përhapur në atë kohë. Rrethi blu në qendër është Toka dhe rrethi i jashtëm është Qielli mbi qytetin e Pragës.

Pjesa e sipërme blu e rrethit përfaqëson qiellin mbi horizont dhe pjesa e poshtme e zezë përfaqëson qiellin poshtë horizontit. Dielli ndodhet mbi horizont kur është mbi pjesën blu dhe nën horizont kur është mbi pjesën e zezë. Unaza e brendshme përmban shenjat e zodiakut.

Ora Astronomike e Pragës bën të mundur përcaktimin perfekt të rrugëtimit të diellit, i cili parë nga perspektiva e Tokës, lëviz ngadalë përgjatë planit eliptik gjatë vitit në lidhje me yjet e sfondit. Kjo lëvizje konfigurohet brenda një rrethi zodiakal në të cilin figura e diellit është epiqendra e universit. Ora gjithashtu pasqyron shenja të ndryshme të zodiakut në varësi të muajit, por edhe të vitit. Duke qenë se Ora u ndërtua rreth 130 vjet përpara Revolucionit Kopernikan të Sferave të Universit, ajo u konceptua me gjenialitet për të treguar rrotullimin ditor të Tokës, i cili ishte perceptuar në atë kohë si rrotullimi ditor i sferës qiellore. Kjo paraqitet edhe sot në lëvizjet e orës.

Përveç njohurive astronomike funksionale në këtë pajisje, Ora Astronomike e Pragës demonstron gjithashtu një përdorim mbresëlënës të skulpturave robotike me funksion simbolik. Disa nga skulpturat që zbukurojnë orën lëvizin pambarimisht ndërsa ora punon. Për shembull, sa herë që figura simbolike e Vdekjes i bie ziles, figurat e tjera tundin kokën duke treguar se nuk është ende koha që ato të largohen. Përveç figurës së Vdekjes, janë pranevendosur edhe disa figura të tjera alegorike si personifikim i Kotësisë, Fajdes dhe Epshit.

Funksioni figurës së Vdekjes është të njoftojë kalimin e një ore duke i rënë ziles.