Fantastikja tek “Vizitori misterioz i natës”

 Melsen Kafilaj

“Nëse do të mungonte fantastikja, letërsisë do t’i mungonte kërshëria” – (J. Saramago)

Tek një shkrimtar, përgjithësisht realist, si Petrit Nika, sigurisht nuk kishte se si të mos na tërhiqte vëmendjen ky tregim me një stil “kaq ndryshe” i tij. Dhe e veçanta ka një prirje të brendshme që njeriun ta tërheqë drejt saj dhe ta bëjë për vete. Pikërisht kjo “veçantësi” më shtyu ta rilexoj tregimin në një nivel më të thellë dhe të shkruaj sot për të. Kur lexuesi ka reshtur së lexuari tregimin “Vizitori misterioz i natës”, pjesë e përmbledhjes me tregime “Fyelltari”, (2014) e ka thuajse të pamundur të mos i shkojë mendja tek realizmi magjik dhe tek emra të tillë si: Buzzat-i, Asturias-i, Cortazar-i, Llosa, apo emblema e tij Gabriel Garcia Marquez. Kjo sepse tonaliteti dhe hapësirat ku përzihen pazgjidhshmërisht realiteti dhe mistika janë të tilla, fryma e magjikes dhe fantastikes e dekonturojnë realitetin në këtë narracion.

Nëse i bëjmë një përkufizim literal shkollës së realizmit magjik, na rezulton se ai nuk është gjë tjetër “veçse zgjerimi i realitetit me elementët e joreales”. Po ku qëndron magjikja dhe fantastikja në këtë tregim?! – lind natyrshëm pyetja. Në të vërtetë, në të vërtetë, letërsia në vetvete është një akt magjik. Fantastikja dhe magjikja qëndrojnë në “të thënët e formulës” nga ana e autorit. Diçka të cilën ka arrritur ta mishëroj mjeshtërisht.

Por le të futemi në brendësi të krijimit letrar për ta kuptuar më mirë këtë fakt. Subjekti i ngjarjes zhvillohet ndoshta në “Masada-n e Krishtërimit Katolik” (Pukë), ose në ndonjë trevë tjetër veriore. Me këtë besim, pasi autori e zë fill narracionin me një ngjarje që ndodh me datën 30 mars, buzëmbrëmjen e një të Shtune të Shenjtë (një ditë përkushtimi fetar kjo për besimtarët katolik). Ardhja e të huajit duket se “parashikohet” nga Nikolla, nipi riosh 27-vjeçar, i cili i paralajmëron gjyshen dhe motrën e tij për vizitën e mundshme të këtij njeriu.

Deri këtu çdo gjë është e zakonshme. Pas “zënkës” së vogël familjare mes të treve në lidhje me mikpritjen, ose jo të të huajit, situata nis të bëhet “intriguese” sapo ai shfaqet befasisht tek porta. Një ngjarje e cila shpalos më tej dikotomitë, zbërthimin psikologjik, kontradiktat dhe unin real të personazheve.

Autori,e krijon situatën konfliktuale përmes një përplasjeje antinomike. Përballë zakonit të lashtë të mikpritjes prej malësori të mirë të Nikollës, ai vë harbutërinë dhe indiferencën e mikut misterioz, i cili jo vetëm që nuk i begenis familjarët, por ngutet të hyjë në odën e pritjes pa folur me njeri, të cilën e gjen menjëherë edhe pse nuk kishte qenë asnjëherë më parë aty. Ky vizitor i çuditshëm, jo vetëm që tregohet “indeferent” ndaj mikpritjes shqiptare dhe ceremonive të thjeshta që e karakterizojnë, por edhe “baltosës” i pastërsisë së saj, të cilën Miss Durham e lavdëronte dikur gjer në qiell.

Dikush tjetër nuk do ta toleronte këtë sjellje. Por ata, si shqiptarë mikpritës dhe të krishterë të mirë që janë, nuk bëzajnë fare dhe e tolerojnë mikun. Ndoshta iu kujtohet Loti biblik, i cili pa e ditur, mikpriti në shtëpinë e vet edhe ëngjëj. Ndoshta duke u nisur dhe nga maksima e famshme e Kanunit: ”Shtëpia është e mikut dhe e Zotit”. Këtë nuk mund ta dime saktësisht, vetëm na ngelet ta marrim me mend. Ajo që dimë me siguri është që kjo familje i përmbush njëherësh të dyja urdhërimet; tokësore dhe hyjnore.

Gjithçka hidhet me penelata të shpejta dhe rrjedh me një gjuhë lakonike “ala Buzzat-iane”, e shoqëruar nga triniteti i tre simboleve mistike: Uji, Buka dhe Vera, të trija me një natyrë funksionale të caktuar brenda tregimit. Dhe kërkesa e parë që del nga goja e të huajit që futete në shtëpi është: “Ujë!”. Ai, sapo ulet, i paraqet mikpritësit kërkesën për t’i sjellë ujë. Dhe uji është jeta, përtëritja e shpirtrave të tharë, burimi i së gjallës dhe më tej akoma është pastrimi. Kjo është një sprovë dhe këta njerëz janë aq bujarë saqë ta ofrojnë me zemër atë. Megjithëse i huaji e vazhdon sprovën duke e derdhur gjysmën e ujit jashtë ndërsa e pi, nga goja e këtyre njerëzve të varfër, por të urtë, të këtyre anëve, nuk del asnjë fjalë e keqe. Sepse kush fyen mikun, vazhdon Ligji i Lashtë, fyen atë që e ka dërguar atë, – d.m.th., Zotin.

Autori e përshkallëzon situatën me përpjekjet dhe pyetjet e shpejta të dy të rinjëve, të cilët kërkojnë ta rrëmojnë dhe ta zhbirojnë mendërisht atë. Një përpjekje me sa duket e kotë, pasi i huaji, ose ua kthen thatë përgjigjet, ose nuk tërhiqet nga e vetja, duke i anashkaluar krejtësisht ata dhe pyetjet e tyre pa e hapur fare gojën. Kjo kryeneçësi dhe mosdëshirë për komunikim nga ana e tij, bën që të lindë në zemrën e të rinjve egjra e dyshimit. Një mendim i dyshimtë vjen rrotull në kokat e tyre: Kush është vallë ky njeri?! Një i çmendur? Një vrasës? Një sharlatan profesionist, apo dikush tjetër?!

“Mos nxit në zemrën e vëllait tënd mendime të liga!”- thotë Bibla. Pikërisht në këtë moment, me një shkathtësi verbale dhe dramacitet të lehtë, autori Petrit Nika bën kthesën e madhe. Vizitori “i çuditshëm”misterioz, i parruar, flokë-kërleshur dhe me petka varfërie, nis të flasë dhe t’iu predikojë me gjuhë zjarri këtyre njerëzve të thjeshtë e të varfër, për diçka të madhe; për Paqen! Duart e tij të ngritura si shpata drejt qiellit mallkojnë mëkatin dhe gjithë mëkatarët e kësaj bote të prapë, të cilët kanë thyer zinxhirin e harmonisë së njerëzve në tokë me krenarinë, egoizmin dhe lakminë e tyre. Për më tepër, duke kumbuar me të madhe – po huazoj një frazë nga John Milton: ”Ne jemi Ferri.” Predikimin e tij vizitori i çuditshëm e mbyll me: “U shofshin që të gjithë!” Dhe një zjarr i fashitur, dhe një zemër e plagosur, dhe një kokë e madhe ndër duar që dënes në heshtje. (Një përshkrim rrënqethës dhe me të vërtetë i denjë për këtë oshënar që mëtohet të jetë i shenjtë.)

Pastaj rënia në ekstazë dhe e folura me një “lingua Adamica”, e cila Nikollës nuk i tingëllon si latinisht, e fut në mendime dhe zgjon në shpirt dyshimet mistike tek i riu. Pasi lavdëron në këtë gjuhë të panjohur, asketi bie përmbys në dysheme dhe i kredhur ashtu në atë moment paqeje, humbet brenda atij harrimi përdëllimtar. Momenti kur ai ngrihet dhe e shikon me kthjelltësi shpirtërore djaloshin është një moment kulminant, i përzgjedhur me finesë nga autori, pasi përmes tij ky udhëtar i palodhur dhe endacak jep mesazhin: ”Eshtë i pamëshirshëm fati dhe e dobët qëndresa jonë”- deklaron ai. Dhe është krejt e kotë kjo gënjeshtër e madhe që i bëjmë vetes. A nuk është kjo e njëjta fjalë e frymëzuar si te Kohelet “Predikuesi”: ”Të gjitha kanë të njëjtin fat” dhe “gjithçka është kotësi e kotësive?!” Duke dhënë më pas elemente biografike nga jeta e personazhit kryesor, autori Nika kërkon të na e qartësojë profilin e këtij asketi, i cili ndjen keqardhje, por jo për veten e tij. Është një keqardhje e shenjtë, e cila e ciflos frymërisht dhe e bën të ndihet fatkeq për lidhjet e dashurisë që vetë njeriu i ka këputur me këtë botë të krijuar për njeriun. Ai, siç na jepet edhe në tregim, tregon se i ka mposhtur dëshirat dhe i ka prerë kryet lakmisë – dy të këqijat më të mëdha të njeriut që e kthejnë në antagonizëm gjithçka. Dhe po të perifrazojmë Sokratin: “Sa më pak dëshira të kesh, aq më shumë je pranë shenjtërimit!” Përmes gojës së tij, përmes sjelljes së tij të jokësobotshme, në mënyrë të nënkuptuar ne mësojmë se ky asket e ka fituar këtë aureolë.

Një moment tjetër i spikatur është simboli i dytë, pra Buka (Darka). Në Bibël, Darka e Shenjtë është simbol i dashurisë (agape) së Krishtit për dishepujt, por edhe të dishepujve për njëri-tjetrin. Sepse vet Profeti thotë: ”Ta doni njëri-tjetrin ashtu siç më keni dashur mua!” Buka në teologjinë e krishterë është edhe symbol i flijimit. Jeta ushqehet me jetë! Diçka duhet të sakrifikohet, që të ekzistojë diçka tjetër. Gjyshja, si një e krishtere e mirë që është, përpos kundërshtimeve të rioshëve për të mos u ulur në tryezë me të, vendos të bëjë të kundërtën që kërkojnë ata duke e shtruar darken pikërisht aty ku dëshiron edhe miku. Sepse ç’kuptim ka që të Shtunën e Shenjtë të shtrohet një darkë veç e veç dhe asaj t’i mungoj elementi më i rëndësishëm, d.m.th., mbledhja së bashku dhe dashuria?! Sepse porosia e dytë më e rëndësishme e Krishtit është: ”Duaje të huajin porsi të afërmin tënd!” A nuk mëton përmbushjen e kësaj porosie me veprën e vet e moshuara?!

Mbarimi i Darkës na jep një detaj tjetër interesant të përzgjedhur me vetëdije krijuese nga autori; shfaqjen e kërkesës së dytë dhe të simbolit të tretë nga ana e tij, pra të Verës. Vera është symbol, jo vetëm i gjallërimit shpirtëror dhe i gjakut të Krishtit, por edhe i jetës së re. Dhe pyetja e vizitorit misterioz tingëllon si “Trokitja e Fatit” e Bethovenit: ”A s’ka një gotë verë në këtë shtëpi?!” Por vera mungon. Asketi dëshiron të bëj euharistinë dhe ta bekojë kupën e verës për të përkujtuar Krishtin e varfër në këtë shtëpi, po aq të varfër. Euharistia nuk kryhet. Gjaku mungon, por Dashuria është ende e pranishme në këtë familje.

Një tregim, i cili ka një mbyllje po aq fantastike. Asketi, vizitori misterioz, apo oshënari i shenjtë, (quajeni si të doni), largohet befas nga shtëpia pas mesnate, pa u ndjerë, pa i shqetësuar këta miq të varfër që i ngjajnë grigjës së tij, për të mos u kthyer më, “i ndjellë mesa duket nga shiu që kish filluar sërish të binte”. Ai ka dale nga dritarja të cilën e tund era dhe jo nga dera siç dalin të gjithë vizitorët e zakonshëm. Nga Levi Strauss informohemi se shiu mes popujve të lashtë ishte simbol i shpresës, ripërtëritjes dhe jetës së re. A mos dëshironte të linte pikërisht këto pas tij në këtë familje përmes largimit të beftë pas mesnate, nëpër shi?! “Ku është fantastikja këtu?!”, mund të pyesin sërish me insistimata “shkarrashkruesit letrarë” dhe ata më skeptikët që i bredhin vetëm në sipërfaqe tekstet letrare. Epo n.q.s., ju nuk e quani “vizitën” e Shën Franceskut të Assis-it (shenjtorit të shek. XII-të), predikimin dhe mesazhin e tij në atë kohë diçka “fantastike”, përkimi në këtë krijim artistik është unik dhe faji nuk është i autorit Petrit Nika, as i imi që po i shkruaj këto radhë. Faji është i vetë atij, i cili nuk e kupton me të vërtetë se ç’do të thotë të prekesh nga zjarri i trazuar i realizmit magjik.

Shkurt 2016

Burimi: http://www.gazetadita.al/fantastikja-tek-vizitori-misterioz-i-nates/