Dy kodet e martesës si “thembra e Akilit” për rendin patriarkal

Dy kodet e martesës si “thembra e Akilit” për rendin patriarkal

 

 Martesa është një ceremoni e vjetër, e cila shoqëron bashkimin e dy individëve për të jetuar bashkë sipas disa kodeve të përcaktuara dhe premtuara para martesës dhe gjatë martesës. T’i pyesësh njerëzit sot në rrugët e nje qytetit se ç’është martesa, shumica do ta lidhin me disa përgatitje e detyrime paraprake si:  përzgjedhja e të ftuarve për dasëm, zgjedhja e veshjeve, e dekorimeve të sallës së dasmës, zgjedhja e recetave të gatimit si dhe gjetja e dy dëshmitarëve të përgjegjshëm për kurorëzimin. Pjesa e parë e martesës edhe në ditët tona shihet më shumë si argëtim dhe kenaqësi. Martesa zyrtarisht dhe sot vazhdon të jetë një kontratë e ritualizuar që krijon një partneritet ligjor midis dy individëve. Kjo kontratë përcakton të drejtat dhe detyrimet e secilit partner.

Në aspektin social, martesa merr karakteristika etnike dhe krahinore, por edhe fetare, sipas rastit dhe shpërndarjes gjeografike – gjithësesi ne thelb – gjithkund martesa nënkupton bashkimin e dy partnerëve dhe përkushtimin e plotë e besnikërinë e përjetshme midis tyre.

Nëse flasim për origjinën e martesës, mund të themi se besohet se institucioni i martesës e ka zanafillën që në botën lashtë si një mënyrë për ruajtjen e pushtetit, ruajtjen e aleancave, trashëgimin e tokës dhe pasurisë si dhe sigurimin e trashëgimtarëve të ligjshëm. Pra duket se martesa ka filluar me patriarkatin, i cili krijoi konceptin e pronës dhe trashëgimisë.  Ajo gjithashtu shihet si një mënyrë e organizimit të familjes, dhe si shumica e institucioneve të tjera shoqërore, tradita e saj ka evoluar gjatë shekujve. Por nga dolën rregullat e lashta të martesës dhe cili ishte thelbi i tyre?

Provat më të hershme që dokumentojnë martesën si një kontratë me rregulla te përcaktuara, datojnë të paktën rreth 4,000 vjet më parë në ligjin sumerian, shkruar me kueinform në Kodin e Hamurabit. Ky kod i lashtë ligjor përmban tridhjetë e tri urdhëresa specifike që përcaktojnë të drejtat dhe detyrimet e çifteve të martuara. Aty ceken tema që kishin të bënin me natyrën e martesave në shoqërinë e lashtë, si: çmimi i nuses, divorci, detyrimi martesor, inçesti dhe shkelja e kurorës. Konceptet e mirëmenduara që dokumentohen në këtë tekst 4000 vjeçar, tregojnë qartë se rregullat që shoqërojnë një lidhje martesore kanë një të kaluar shumë më të lashtë se vetë Kodi i Hamurabit.  Sa më shumë të shtyhemi në thellësitë e errëta të historisë, aq më shumë gjejmë fakte bindëse mbi rëndësinë që i është dhënë institucionit të martesës në të gjitha kohët, në të gjitha vendet dhe në të gjitha kulturat e botës.

Eksploruesit e hershëm, ndërsa udhëtuan nëpër botë për të zbuluar e studiuar kulturat, që ne fillim mblodhën informacione befasuese në lidhje me martesën. Ata zbuluan se edhe etnitë më të humbura, në dukje primitive, me të cilat komunikuan, kishin gjithashtu sisteme të përcaktuara mirë që rregullonin martesën.

Nëse shikojmë primatin më të afërt me njeriun, shimpanzenë, koncepti i çiftëzimit monogam nuk ekziston te kjo specie. Nuk ekziston sepse nuk është pjesë përbërëse e kodit të tyre gjenetik koncepti i saj. Shimpanzetë nuk zotërojnë një shtytje të brendshme që t’i nxisë partnerët meshkuj dhe femra të lidhen besnikërisht midis tyre. Në vend që të krijojnë një lidhje të tillë martesore të pandarë, predispozicioni i tyre është të çiftëzohen rastësisht dhe me shumë partnerë.

Nëse detyrimi për t'u lidhur me bashkëshortin tonë nuk është pjesë e materies sonë gjenetike, atëherë vallë a është koncept që e kemi krijuar vetë ne raca njerëzore, si pjesë të evolucionit të vetëdijes shoqërore? Antropologu britanik, Ashley Montague vëren se “nuk ka shoqëri njerëzore ku martesa nuk ekziston”. Sipas tij gjithashtu, nëse martesa do të zhvillohej në mënyrë të rastësishme, apo evolucionare, martesa do të ekzistonte në disa kultura, por jo në të tjerat. Sistemet e lashta të ligjeve martesore që ai zbuloi rreth globit ishin jashtëzakonisht të qëndrueshme, aq të qëndrueshme sa pionierët e hershëm të antropologjisë konkluduan se kjo traditë mban vulën e një "organizimi të qëllimshëm".

Grupet e popujve nativë që u anketuan, gjatë këtyre hulumtimeve, zbuluan një sistem të kontrollit shoqëror, për të cilin ata besonin se ekzistonte shumë përpara ligjeve tona moderne dhe sanksioneve të tjera të nënkuptuara nga instancat juridike e shtetërore. Ata besojnë se këto rregulla fillestare, ose “tabu”, evoluan nga rregulla e kode të thjeshta grupimesh shoqërore, derisa u kodifikuan në urdhërime fetare, apo ligje laike, shumë prej të cilave kanë mbijetuar deri më sot.

Martesa që në fillesat e veta rrethohej nga tabutë. Fjala “tabu” rrjedh nga gjuha polineziane dhe nënkupton një gjë rreptësisht të ndaluar. Dy nga tabutë më të lashta, më të gjata dhe më të qëndrueshme në histori, të ndeshura në gjithë botën, të cilat sanksionojnë martesën, ndalojnë marrëdhënien seksuale me një grua të martuar (në tradhti bashkëshortore) dhe martesën apo marrëdhënien seksuale me persona brenda fisit (inçestin).

Shumë kultura ende sot e konsiderojnë tradhëtinë bashkëshortore një krim shumë të rëndë. Në disa vende, madje edhe në disa shtete të SHBA-ve ekzistojnë dhe sot ligje që parashikojnë ndëshkime të caktuara për “thyerjen e kurorës”, të cilat variojnë nga dënimet me gjoba deri tek privimi i lirisë me burgim.

Tradhëtia bashkëshortore ishte një vepër shumë më e rëndë në antikitet. Në Bibël, për shembull, një nga dhjetë urdhërimet thotë: "Mos shkel kurorën e shenjtë". Kurora martesore nga kisha katolike ende sot konsiderohet sakrament, pra e shenjtë. Në kohë të lashta individët e kapur në situata kompromentuese dënoheshin me vdekje. Në Kodin e Hamurabit, nëse një grua e martuar akuzohej se shkonte me një burrë tjetër, ajo ndiqej penalisht dhe dënimi ishte me vdekje. Ligje dhe dënime të ngjashme janë dhe në kulturat native. Në Polinezi, dënohesh me vdekje edhe sot të prekësh grua të martuar. Në Zimbabve, dënimi për tradhti bashkëshortore është gjithashtu me vdekje edhe sot. Romakët e lashtë, kurorëshkelësit i dëbonin në një ishull larg familjes dhe qytetërimit. Në kulturat indigjene të Amerikës, gruas së pabesë i gjymtohej trupi, ndërsa aztekët për tradhëti fajtorin apo fajtorët i vrisnin me gurë.  Pothuajse në të gjitha kulturat e botes tradhetia bashkeshortore është e denueshme. Por dënimet më të medha parashikohen të bien mbi gruan, sepse kultura e rendit patriarkal atë e shikon si përgjegjëse për ruajtjen e pastërtisë së kodit gjenetik.

Në të gjitha kulturat duket se ligjet, detyrimet, sanksionet dhe tabutë që lidhen me martesën përshkruhet se vijnë gjithmonë nga i njëjti burim - zemërimi hyjnor. Tekstet biblike nxjerrin përfundime se vetë Zoti i ka caktuar ligjet që duhet të respektojmë në jetën tokësore. Një referencë e ngjashme qiellore gjendet dhe në sistemin ligjor të Kodit të Hamurabit. Në kulturat indigjene gjithashtu ekziston frika nga ndëshkimi hyjnor, nëse thyhen rregullat e përcaktuara prej tyre.  

Atëherë, nëse është gjithmonë një fuqi e epërme ajo që i solli në tokë ligjet e martesës dhe të moralit, siç sugjerojnë tekstet dhe traditat e hershme, cili ishte motivi thelbësor për ta bërë këtë? Për ata që i largohen pranimit të origjinës hyjnore, vitet e fundit kanë dalë disa teori ku hidhet ideja e inxhinierisë gjenetike. Sipas kesaj teorie disa jashtëtokësorë kanë zbritur në tokë në të kaluarën tonë shumë të largët. Ithtarët e kësaj teorie pretendojnë se këto qenie të botës tjetër ndërhynë në evolucionin e jetës në tokë, duke krijuarnjë specie njerëzore përmes inxhinierisë gjenetike. Kjo linjë mendimi, edhe pse e hedhur poshtë deri tani, ka një numër të konsiderueshëm provash për t’i mbështetur pretendimet e veta rreth kësaj teze. Nëse pohimet e tyre janë të sakta, cilat janë implikimet e këtij procesi të shumimit dhe vazhdimësisë? Së pari, nëse janë bërë modifikime në përbërjen gjenetike njerëzore, kjo nënkupton që një grup njerëzish hibridë të modifikuar gjenetikisht është futur në popujt ekzistues autoktonë. Nëse kjo specie e sapo krijuar do të lejohej të çiftëzohej rastësisht, shanset për përhapjen e materialit të tyre gjenetik të rinovuar mund të ishin të kufizuara.

A thua e parashikuan këta “inxhinierë” të hershëm jashtëtokësorë një problem të tillë? A ishte kjo arsyeja pse ata krijuan një sistem rregullash që do t’i siguronin njerëzit e tyre nga ndryshimi gjenetik? Është fakt i njohur në gjithë botën se ligjet e lashta të martesës i detyronin individët të martoheshin me partnerë nga grupe të ndryshme, sa më larg farefisnisë së tyre. Kjo praktikë miratohet edhe sot nga shkenca gjenetike.

Në këtë pikë bashkohen traditat e lashta, kodet shoqërore, teologjike dhe shkencore. Pra thelbi i dy tabuve që lidhen me martesën që në kohë të lashta mbeten të lidhura pazgjidhshmërisht me kodin gjenetik, së pari për ta ruajtur nga ndërhyrjet e jashtme (tradhëtia bashkëshortore) dhe së dyti për ta ruajtur nga mutacionet e brendshme (inçesti).

Nënvelftësimi, apo shfuqizimi i këtyre dy kodeve që lidhen pazgjidhshmërisht me martesën, nënkupton prishjen përfundimtare të këtij rendi njerëzor që kemi sot dhe fundin e epokës së patriarkatit.

 

 

Grimca humoristike nga Philogelos, libri më i lashtë i shakave

Grimca humoristike nga libri më i lashtë i shakave

 

Libri më i lashtë i shakave është libri “Philogelos”, i shkruar diku nga shekulli IV pas Krishtit, i cili sjell finesën e humorit të njerëzve në kohërat antike. Sa për ide kam përshtatur disa prej tyre.

1.

Një student i shkruante babait të tij nga Athina, plotësisht krenar për atë që kishte mësuar: "I dashur baba! Kur tè kthehem shpresoj t'ju gjej të akuzuar për ndonjë çështje madhore, që të mund t'ju tregoj aftësitë e mia si avokat".

2.

Perandori August ishte duke vizituar Perandorinë. Kur vuri re një burrë në turmë që kishte një ngjashmëri të jashtëzakonshme me veten e tij dha urdhër t'ia sillnin pranë dhe e pyeti: “A mos ka shërbyer nëna juaj në Pallat?"

"Jo, Lartmadhëria juaj, "u përgjigj ai," nuk ka shërbyer nëna, por babai im ka shërbyer në Pallatin tuaj. "

3.

Një student i cili donte t’i mësonte gomarin të mos përtypej, ndaloi së ushqyeri kafshën. Kur gomari ngordhi nga uria, ai i shprehu keqardhjen pedagogut të tij: "Çfarë fatkeqësie! Sapo e pata mësuar si të mos përtypej, vajti e ngordhi! "

4.

"Një koprrac shkruan testamentin dhe e emëron veten e tij si trashëgimtar."

5.

"Një burrë po qëndronte pranë varrit të gruas së tij, e cila kishte pak kohë që kishte vdekur. I afrohet dikush dhe e pyet: "Kush po pushon këtu në paqe? "

“Unë, - u përgjigj burri, – ka ca kohë që po pushoj në paqe.”

 

Copyright: Petrit Nika

 

LUGINA E INDIT DHE UNIVERSITETI I TAKSHASHILES

BIBLIOTEKAT E BOTES SE LASHTE (XIII)

LINDJA E MESME DHE E LARGET. INDIA

LUGINA E INDIT DHE UNIVERSITETI I TAKSHASHILES

Bibliotekat, ne cdo kohe dhe ne cdo vend, gjithmonë kanë patur rolin kryesor për arkivimin, përpunimin dhe shërbimin e informacionit. Sikurse në natyrën e bibiliotekave publike është që t'i shërbejnë nje publiku te gjerë, në natyrën e bibliotekave speciale është që t'iu shërbejnë nevojave të një komuniteti specifik përdoruesish. Siç e pamë edhe në rastin e Bibliotekës së Akademisë së Gundeshapurit, Lindja e Mesme me vende si Persia dhe India, shpërfaqi fenomenin e bibliotekave speciale, pra biblioteka të cilat ishin në shërbim të institucioneve arsimore. Këto biblioteka zënë një vend të rëndësishëm në historinë e bibliotekave dhe të qytetërimeve, sepse ato ruajnë trashëgiminë kulturore të kombeve ku u krijuan dhe shërbyen si ura ndërlidhëse mes civilizimeve.

India është një mozaik i jashtëzakonshëm i kulturave të ndryshme, si për faktin se u pushtua shpesh nga një numër vendesh dhe popujsh të huaj, ashtu edhe për shkak të kontakteve të saj të pareshtura me popujt e vendeve të Lindjes. E gjithë gama e gjuhëve nga popujt e vendeve të Lindjes do të bëheshin materia e letërsisë antike indiane. Literatura në ato gjuhë orientale krijoi bibliotekat orientale të Indisë së hershme. Historia e tyre mund të gjurmohet që nga periudha Vedike.

Ura e parë e rëndësishme ndërlidhëse ishte ajo pjesë e Indisë që sot shënon territoret e shtetit të Paksitanit.

Historia e Pakistanit përfshin rajonin e Luginës së Indit, e cila shtrihej në hapësirën perëndimore të nënkontinentit indian dhe pllajës lindore të Iranit. Rajoni ka shërbyer në kohë të lashta për shekuj me radhë si nyjë lidhëse mes Azisë Jugore dhe Lindjes së Mesme me Azinë Qendrore dhe Lindjen e Afërt. I ndodhur në një pozicion të tillë, rajoni i Paksitanit të lashtë njohu një zhvillim qytetërimi të vrullshëm dhe me ndikim. Që të jemi të saktë historikisht, territori që sot njihet si Paksitani, ishte territor që përfaqësohej nga popujt indo-arianë dhe kulturat përkatëse dhe ishte pjesë e Indisë deri më 14 gusht 1947.

Në agim të qytetërimit, kur popujt indo-arianë u vendosën në Luginën e Indit, ata sollën me vete në Luginë edhe traditat e tyre përkatëse bashkë me praktikat fetare të cilat u shkrinë njësh me kulturën e vendasve të hershëm të Luginës. Besimet dhe praktikat fetare indo-ariane i dhanë zhvillim fiseve të kulturës Vedike. Kultura e hershme Vedike ishte një shoqëri fisnore, baritore e përqendruar në Luginën Indit, pikërsht në atë rajon ku shtrihet Pakistani i sotëm. Kjo luginë mbahet si vendi ku u krijuan Vedat, të cilat mbahen si shkrimet e shenjta më të vjetra të Hinduizmit. Periudha Vedike mendohet se është zgjati midis viteve 1500 p.e.s., deri në vitet 800 p.e.s.

Nën sundimin e perandorit Çandragupta (321-297 p.e.s.) dhe pasardhësit të tij Bindusara (297- 273 p.e.s.), tregtia e brendshme dhe e jashtme, bujqësia dhe aktivitetet tregtare të gjitha lulëzuan dhe u zgjeruan në të gjithë nënkontinentin indian për shkak të vendosjes së një sistemi koheziv të financave, të administratës dhe sigurisë. Perandoria ishte e ndarë në katër provinca, kryeqyteti perandorak ishte në Pataliputra. Nga ediktet e Ashokas, (një koleksion dokumentesh prej mbi 30 shtyllash të gurta të gdhendura nder të perandorit Ashoka, i cili mbretëroi rreth 268 – 232 p.e.s.), përmenden emrat e katër kryeqendrave provinciale të Indisë, të cilat ishin: Tosali (në pjesën lindore të Gangut), Ujai (në pjesën perëndimore të Gangut), Suvarnagiri (në Dekan) dhe Taxila (në Luginën veriore të Indit). Emri i këtij qyteti u përmend në disa variante sipas gjuhëve. Taksila e quajtën grekët, Takshashila u quajt në sanskritisht dhe Çu-ça-shi-lo nga kinezët e kohës. Sipas mitologjisë, Takshashila (sot në qytetin me të njëjtin emër, (Penxhab, Pakistan) thuhet se ishte themeluar nga djali i vëllait të heroit legjendar Rama (tek Ramajana) dhe qëndronte në një kodër që komandonte lumin Tamra Nala, e cila ishte një nga degët e Indit. Ajo përmendet të ketë qenë një qendër e rëndësishme kulturore që nga fillimi i themelimit të saj, rreth 1000 vjet p.e.s. Madje thuhet se epi indian “Mahabharata” u shpall për herë të parë pikërisht këtu. Taksila ishte në udhëkryq të rrugëve tregtare që lidhnin Indinë me Iranin, Afganistanin dhe Lindjen e Mesme dhe si e tillë njihej për fluksin e madh të aziatikëve nga të gjitha rajonet dhe për dijet e profesionistët e saj të shquar deri në shek. V pas Krishtit kur ra në duart e hunve, u dogj, u shkatërrua dhe nuk iu rikthye më kurrë lavdisë së parë. Gërmimet arkeologjike tregojnë se qyteti mund të jetë rritur ndjeshëm gjatë sundimit të perandorisë persiane akhmenide, në shekullin e VI p.e.s. Rreth shek. V p.e.s., në mbarë Indinë filloi të përhapet budizmi, si një lëvizje revolucionare kundër Vedave. Në Indinë budiste manastiret u bënë qendra të të mësuarit dhe edukimit. Në shekullin e III, kur Aleksandri i Madh e përfshiu në hartën e perandorisë së tij gjithë atë pjesë të Indisë që përkon kryesisht me Paksitanin e sotëm, në Luginë bartet edhe një pjesë e kulturës greke. Kur Aleksandri vdiq në vitin 323 p.e.s, ai la pas një perandori të shtrirë nga Greqia deri në lumin Ind, e cila u nda më pas mes tre gjeneralëve të tij, duke e humbur përgjithmonë lavdinë e parë. Pas vdekjes së Aleksandrit, po në shek. III, Çandragupta e zyrtarizoi budizmin si fenë zyrtare të Indisë. Tashmë, budizmi njohu zhvillimin më të madh dhe përhapjen më të madhe në rajonin e Luginës dhe në mbarë Indinë. Budizmi zyrtarizoi letërsinë teologjike më pas, u ndërtuan shumë manastire të cilat filluan të krijonin bibliotekat e para monastike në Indi. Gjatë kësaj periudhe, letërsia u ruajt në manastiret budiste të cilat shërbyen si depo të dijes, për letërsinë fetare, por edhe për llojet e tjera të dijes. Bibliotekat orientale monastike u quajtën gjithashtu Viharas. Me kalimin e kohës, këto Viharas u shndërruan në institucione të arsimit të lartë. Institucionet monastike budiste në Takshashila, Nalanda, Valabh, Odantapuri dhe Vikramshila, u bënë qendra të rëndësishme të arsimit të lartë. Ishte epoka e ngritjes së shkencave indiane, matematikës dhe astronomisë. Koleksioni i bibliotekës përfshinte dorëshkrime mbi hinduizmin, shkencat politike, letërsinë, mjekësinë dhe filozofinë.

Universiteti i njohur i Takshashila u bë qendra më e madhe e të mësuarit në rajon dhe ndikoi në shkëmbimin e kulturave të ndryshme. Universiteti ishte veçanërisht i njohur për shkencat, mjekësinë dhe artet, por mësoheshin edhe lëndët teologjike dhe sekulare, madje edhe lëndë të tilla praktike si gjuajtja me hark dhe astrologjia. Studentët vinin dhe nga viset më të largëta të Indisë. Shumë dorëshkrime të letërsisë së hershme budiste përmendin studentët që ndjekin Universitetin. Besohet se përveç studentëve indianë, aty kanë studiuar edhe studentë nga Kina, Persia, Siria dhe Greqia. Studentët në këto universitete duhej të ndiqnin rregullat monastike së bashku me planprogramet e tyre. Periudha e arsimit ishte dymbëdhjetë vjet. Mësuesit ishin kujdestarët e studentëve. Ata ishin përgjegjës për zhvillimin fizik, mendor, moral dhe shpirtëror të studentëve të tyre. Manastiret që shërbyen si qendra arsimore u zhvilluan më vonë në kolegje dhe universitete. Nalanda, Vikramshila, Somapura, Salban dhe Taksila (ose Takshashila) u bënë universitete të pashembullta me mësues shumë të kualifikuar. Qëllimi i edukimit budist ishte ta bënte një qenie njerëzore të mençur, inteligjente, të moralshme dhe jo të dhunshme. Studentët u bënë të mençur, humanistë, me logjikë të çliruar nga bestytnitë, si dhe të lirë nga lakmia, epshi dhe injoranca - një arsimim integral që duhet ta kemi zili edhe ne në kohët moderne. Edukimi budist ishte i hapur dhe i disponueshëm për njerëzit e të gjitha shtresave të jetës. Pas shekullit të tretë të erës së re Taksila nuk e kishte më lavdinë e shekujve të mëparshëm. Duke qenë afër kufirit veri-perëndimor të Indisë, Takshashila duhej të përballej vazhdimisht me sulme e pushtime që vinin i nga veriu dhe perëndimi. Persët, grekët, parthët, etj., lane gjurmët e shkatërrimeve në këtë institucion. Goditja e fundit i erdhi nga hunët, pikërisht nga ata nomadë që kishin shkatërruar edhe perandorinë romake, të cilët aty rreth vitit 450 e rrafshuan përjetësisht institucionin.

__________________

1. Allchin, F. Raymond: "The Urban Position of Taxila and Its Place in Northwest India-Pakistan"; Studies in the History of Art.

2. Bhatti, Muhammad Ilyas:Taxila an ancient metropolis of Gandhara.

3. Karttunen, Taxila: Indian City and a Stronghold of Hellenism 1990

4. Petrie, Cameron: "Taxila", in D. K. Chakrabarti and M. Lal (eds.), History of Ancient India III: The Texts, and Political History and Administration till c. 200 BC, Vivekananda International Foundation, Aryan Books International, Delhi

5. Guide to Historic Taxila by Ahmad Hasan Dani in 10 chapters

6. S. Srikanta Sastri: Taxila: An Ancient Indian University

7. Raymond Allchin, Bridget Allchin, The Rise of Civilization in India. Cambridge University Press, 1982

8. ALA (American Library Association): Oldest University Library

9. Ancient Universities in India (www.aicte-india.org )

10. BinNaveed, Muhammad : Taxila, Ancient History Encyclopedia

11. Gul, Sumeer (University of Kashmir, India), Khan, Samina (University of Kashmir, India): Growth and Development of Oriental Libraries in India, University of Nebraska – Lincoln, 2008

12. Boruah, Parishmita: Thre vanished Libraries that history witnessed: International Journal of Research in Humanities, Arts and Literature (IMPACT: IJRHAL) ISSN (P): 2347=4564: ISSN (E): 2321-8878, Vol. 5, Issue 9, Sep 2017, 13-16

Ringjallja e paganizmit në epokën tonë

 

Ringjallja e paganizmit në epokën tonë

Gjatë dy shekujve të kaluar, Evropa është bërë gjithnjë e më laike. Studiuesit në fakt nuk flasin më për Perëndimin e Krishterë kur flasin për Evropën Moderne dhe Amerikën e Veriut, por për Perëndimin Laik. Megjithatë ka prova të një ringjalljeje shpirtërore në kontinentin ku Zoti supozohet se ka "vdekur."

Traditat e vjetra, të para epokës së Krishtërimit, kanë filluar të rishfaqen në disa vende europianr. Që nga shekulli i XIX-të, ka pasur një interes në rritje për fetë e lashta evropiane parakristiane si; paganizmi i lashtë grek, gjermanik, kelt dhe sllav. Kjo gjë buron nga një interes gjithnjë e më në rritje për spiritualitetin në Evropë, posaçërisht një spiritualitet në kontakt me trashëgiminë evropiane dhe rrënjët etnike në një mënyrë të ngjashme me fetë autoktone të amerikanëve nativë dhe australianëve vendas.

 

Rikonstruksioni  i antikes në modernizëm

Midis paganëve modernë, ekzistojnë dy mënyra për të ringjallur praktikat pagane. Njëra është eklekticizmi ose sinkretizmi, në të cilin elementet historike të besimeve etnike, siç është feja e lashtë skandinave, kombinohen me lëvizjet moderne si teozofia, ose filozofi të tjera bashkekohore. Kjo bazohet kryesisht në pikëpamjet romantike të këtyre feve të lashta, të cilat u shfaqën në shekullin e XIX-të.

Në Islandë, perënditë skandinave po bëjnë një rikthim veçanërisht të fortë dhe paganizmi nordik tani është feja e Islandës me përhapje të shpejtë. Në fakt, ata së shpejti do të përfundojnë tempullin e parë për Thorin dhe Odin që do të ekzistojnë në Islandë pas më shumë se 1000 vjetësh. "Nuk besoj se dikush sot beson në një njeri me një sy, i cili kalëron mbi një kal me tetë këmbë", u shpreh kryeprifti Hilmar Örn Hilmarson për The Guardian. " Ne i shohim tregimet paganr si metafora poetike dhe si shfaqje të forcave të natyrës dhe psikologjisë njerëzore."

Edhe Danimarka në vitin 2016 përfundoi një tempull pagan kushtuar Odin për herë të parë pas 1000 vjetësh.

 

Rindërtimi i së kaluarës

Qasja tjetër është rindërtimi politeist, i cili është një përpjekje për të bërë një rindërtim të saktë historikisht të këtyre feve të lashta bazuar në burimet historike, të dhënat arkeologjike dhe ndoshta dëshmitë etnografike. Rindërtuesit madje shmangin dhe përshtatjen e feve të lashta pagane me risi apo ideologji moderne.

 

Paganizmi gjermanik

Një nga lëvizjet më të mëdha aktualisht e cila mund të jetë sinkretike ose rindërtuese është ringjallja e paganizmit gjermanik, ose "Heatenri". Paganët ose heatenët modernë gjermanikë, siç preferojnë ta quajnë veten e tyre, adhurojnë perënditë e vjetra gjermane, veçanërisht Thorin dhe Odin, si dhe shpirtrat gjermanë të natyrës si Elva dhe Trolli. Heatenët gjermanë duket se kanë tre mënyra të ndryshme për prozelizimin dhe praktikimin e fesë së tyre. Disa heatens thjesht theksojnë adhurimin e perëndive gjermane dhe besojnë se çdokush, pavarësisht prejardhjes së tij kombëtare, etnike ose racore, mund t’i adhurojë zotat. Këta janë universalistët.

Megjithatë, ka heaten të tjerë, të cilët besojnë se vlerat kulturore dhe shpirtërore gjermane gjithashtu duhet të përvetësohen në mënyrë që të jenë adhurues të vërtetë të perëndive gjermane. Shumica e grupit të fundit të heatenëve gjithashtu besojnë se adhurimi i perëndive gjermane nuk është i kufizuar në ndonjë prejardhje të veçantë etnike, ose racore, thjesht që ata individë të interesuar për t'i adhuruar ata duhet të mësojnë diçka dhe të pajtohen me disa aspekte të kulturës nga e kanë origjinën. Paganizmi gjermanik është mbi të gjitha teknikisht një fe etnike. Ka disa heatens megjithatë që e quajnë veten folkistë ose heatens folkist, të cilët besojnë se vetëm ata që janë banorët me origjinë të bardhë në Evropën Veriore dhe si rrjedhojë vetëm ata kanë të drejtë të adhurojnë Zotat. Këto janë ata që tentojnë të promovojnë supremacinë e racës së bardhë dhe axhenda e tyre duket se janë qartësisht raciste.

 

Paganizmi Sllav

Paganizmi sllav po shënon gjithashtu një ringjallje në Evropën Lindore në vendet me popullsi sllave. Një lëvizje e njohur si Rodnoveri, ose "besimi amtar", përbëhet nga disa bashkësi që pretendojnë të ringjallin fenë e lashtë slave, e cila u zëvendësua kryesisht nga krishterimi ortodoks lindor. Kjo lëvizje është veçanërisht e fortë në Poloni, pavarësisht identitetit dominues katolik të kombit. Shumë rodnoveri janë rikonstruksionistë, por disa të tjerë pretendojnë se thjesht po ndjekin hapur një vazhdimësi të drejtpërdrejtë të traditave te lashta, duke pohuar se familjet e tyre e kishin ruajtur e praktikuar fenë e vjetër në fshehtësi, ose në një formë të bartur së bashku me krishterimin.

 

Ringjallja e perëndive greke

Në Greqi, janë shfaqur gjithashtu disa organizata që promovojnë një ringjallje të fesë së lashtë greke nën emrin "Helenizëm". Helenistët gjithashtu e quajnë veten Dodekatheists ose besimtarë të dymbëdhjetë perëndive, domethënë të dymbëdhjetë hyjnive të lashta  të Olimpit. Praktikat fetare në helenizëm përfshijnë adhurimin publik në tempuj ose në hapësira të hapura të perëndive kryesore greke, Zeus, Apollo, Artemis, Hera, Athina, Aresi, Afërdita, Demetra, Hefesti, Hermesi, Hestia, Dionisi, Hadesi dhe Poseidoni. Ekziston edhe një komponent i madh adhurimi shtëpiak i përqendruar në hyjnitë e brendshme greke si Hestia, perëndesha e vatrës. Shumica e helenistëve janë politikisht akoma joaktivë, por disa prej tyre dëshirojnë të krijojnë një identitet kombëtar dhe etnik për Greqinë, shmang ortodoksisë lindore.

 

Kthimi i Paganizmit kelt

Përveç ringjalljes së formave pagane greke, gjermane dhe sllave, ekziston edhe një përpjekje për të ringjallur paganizmin kelt. Janë vërejtur dy pamje të paganizmit kelt: keltët modernë rikonstruksionistë të paganizmit dhe paganët modernë sinkretikë keltë, të cilët gjithashtu përfshijnë Uica-n dhe tradita të tjera në fenë e tyre. Paganët modernë keltë përdorin kalendarin hënor të keltëve antikë dhe festojnë si festa fetare solsticet dhe ekuinokset, si dhe ditët e kryqëzimit, ditë që janë në gjysmë të rrugës midis një prej solsticeve dhe një prej ekuinokseve. Duket se ende nuk ka patur ndonjë përpjekje për të lidhur as paganizmin bashkëkohor kelt me ndonjë agjendë politike, ose lëvizje nacionaliste, ndryshe nga format e tjera të paganizmit bashkëkohor.

 

E kaluara i takon së ardhmes

Fetë priren të formojnë qytetërimet. Kur Evropa u bë e krishterë dhe Lindja e Mesme dhe Afrika e Veriut u bënë islamike, u formuan dy civilizime të ndryshme që ishin krejt të ndryshëm për shkak të traditave fetare mbi të cilat ato ishin bazuar. Evropa ka shumë të ngjarë të mos bëhet përsëri pagane, por është interesante nga perspektiva jonë ta mendosh se çfarë lloj civilizimi do të lindte nga ringjallja e një prej këtyre traditave të lashta fetare. Imagjinoni, për shembull, si do të dukej nga ana kulturore dhe politike një Greqi moderne pagane! Një gjë është e sigurt: ajo do të shkonte në një drejtim mjaft të ndryshëm se sa Greqia e sotme e krishterë, ose dhe thjeshtë shekullare.