Ballkanasit e tjerë nuk i shkruajnë letra anonime Akademisë së Nobelit

Bisedë midis poetëve Petrit Nika dhe Flurans Ilia

FLURANS ILIA

Flurans Ilia rrjedh nga një familje ku, biblioteka dhe librat zinin vend qendror në mjedisin familjar. Humbja e babait do ta shtyjë qysh në fëmijëri drejt botës magjike të artit. Fillimi i viteve ’90 e gjen në një udhëtim bohem nëpër Ballkan, Evropë, Amerikën e Veriut. Mërgimi mban gjallë dëshirën dhe kontaktin e tij të vazhdueshëm me gjuhët dhe Fjalën. Atavizëm (Libri i parë me poezi) ndiqet nga tituj të tjerë si, Thembra e kujtesës (Proza, 2008), Jashtë sezonit (Roman, 2014). Aktualisht jeton prej shumë vitesh në Kanada.

Petrit Nika: Jeni lindur në Berat, në një qytet të lashtë, në vitin 1971. Në rininë tuaj keni bredhur Europën dhe prej shumë vitesh jetoni në Kanada. Pak Europë sipas Ballkanit, pak Europë nga perëndimi dhe pak Europë nga Kanadaja. A mendoni se këto udhëtime dhe përvoja kulturore kanë ndikimet e tyre në jetën tuaj letrare? Pa rënë në nivelin e ndonjë përgjithësimi stereotipik – cila nga këto kultura ka ndikimin më të fortë tek ju?

Flurans Ilia: Cilido qoftë fati, apo nënshtetësia e shkrimtarit, mendoj se fëmijëria është faktor i pa përthyeshëm në letërsi. Në bazë të asaj se si shkruan. Në të thënat, dhe (sidomos) të pathënat e shkrimit. Madje në krejt botëkuptimin më të qenësishëm të raportit me krijimin, si akt fundamental. Nuk besoj se ka një kulturë dytësore dominuese, qoftë kjo nëpërmjet shkollimit, apo nëpërmjet jetës që mund ta mposhtë bastionin e fëmijërisë tek një shkrimtar. Kultura e përthithur në fëmijëri është nga më magjiket, madje edhe atëherë kur i shpëton stereotipit si pjesë e një kulture sociale gjithpërfshirëse. Personazhët e saj janë demonët, në rrafshin morfologjik dhe sintaksor, të asaj që të përndjek si krijues. Fëmijëria është miti i letërsisë. Është gjendja burimore e veprës. Është fara nën terrin e tokës âmë. Të gjitha ndikimet e mëvonshme, janë veçse degëzime, teknikë, përvojë, përrenjtë dhe rrëkezat që ushqejnë këtë masiv të jetës dhe vdekjes.

Petrit Nika: Brenda një dite njerëzore janë të gjitha ditët, thoshte dikur Borhes. Si është një ditë nga të gjitha ditët tuaja Flurans?

Flurans Ilia: E vrullshme. Agresive. E shtershme. Depresive. Kalkuluese. Kreative. Profesionale. Ndonjëherë banale. Gjëmbaçe. Rrugaçe. Kuptimplote. Nriçuese. Lirike. Të gjitha këto të lidhura fort pas përgjegjësisë për veten, familjen, natyrën, respektin për tjetrin, e sidomos hulumtimit të natyrës njerëzore, marrdhënia me njerëzit. Vuaj nga përgjegjshmëria. Dhe më mrekullon natyra e njeriut. E sakrifikoj shkrimin për të përmbushur të gjitha përgjegjshmëritë njerëzore, jashtëletrare. Sikurse, vuaj si qen i rrahur në ditë të tilla kur nuk kam mundësi të përmbush përgjegjshmërinë ndaj “aktit të shkrimit” për të qetuar brenda vetes demonët e mi (të fëmijërisë?).

Petrit Nika: Ju njihni disa gjuhë të huaja dhe kjo ju mundëson të lexoni shumë autorë bashkëkohorë që ende nuk janë përkthyer në gjuhën shqipe. Si mendoni, a është letërsia shqipe e pas viteve “90 në nivele bashkëkohore me letërsitë e gjuhëve më të mëdha të planetit? Tek ne sot shkruhet më shumë se sa lexohet, por e kam fjalën këtu për letërsinë më përfaqësuese.

Flurans Ilia: Nuk ka dyshim, e kam thënë edhe më parë, letërsia shqipe e pas viteve të 90-ta është në nivel bashkëkohor me simotrat e saj rrethvedi, sidomos me letërsitë e vendeve të Ballkanit. Me të vetmin ndryshim, ballkanasit e tjerë nuk i shkruajnë letra anonime Akademisë së Nobelit, meqë ra llafi, për cilindo kandidat që do mundësonte afirmimin e gjuhës dhe (kryesisht) vendit përkatës nën shejzën e laureatit. Ja kështu fillohen gjërat, avash avash, nga vetja së pari, pastaj në balancë me botën. Po ta mendosh, thellë thellë, ky është problemi thelbësor që pengon afirmimin e letërsisë bashkëkohore shqipe në botë. Të gjitha problematikat e tjera janë thjesht çështje teknike, gjë e cila do të thotë se, vendit tonë nuk i mungon letërsia e mirë dhe dinjitoze, i mungojnë dëshirat pozitive brenda njeriut, apo një grupimi njerëzish për ta shtytur letërsinë në këto nivele.

Petrit Nika: Ka zëra që kanë pohuar dhe ende  pohojnë se poezia mund të ketë një ndikim të jashtëzakonshëm në personalitetin e lexuesit, madje dhe në kulturën dhe shoqërinë e një vendi. Nga ana tjetër shkrimtarët dhe poetët në përgjithësi e mohojnë rolin edukativ të letërsisë. Ju si mendoni?

Flurans Ilia: Nuk mendoj se mohojnë rolin edukativ të letërsisë. Vetë shkrimtarët mohojnë rolin didaktik dhe moralizues të saj, në formën e drejtpërdrejtë, apo  ndoshta le të themi, në kuptimin skolastik të fjalës. Sepse, letërsia është shumë herë më tepër se kaq. Është kaq e gjerë sa vështirë të konsiderohet si vlerë e kanalizuar në një drejtim. Njësoj si të ngushtosh deltën natyrore të Nilit, apo të kanalizosh Amazonën. Është e pamundur që letërsia t’i imponohet lexuesit. Njeriu është ai që e gjen, zhvillon, konsolidon personalitetin e vet në ujërat e letërsisë.

Petrit Nika: Poezia e vërtetë është ajo poezi e cila është në gjendje t'i ofrojë lexuesit kënaqësinë e gjallë të gjuhës, të përtërirë nga bota e ngrirë e klisheve, është gjuha që sendërton universin e saj me elementë të kontekstit historik, me elementë të vetëdijes dhe intuitës, të ndjenjës sublime dhe ironisë.  A mund t’i sugjeroni lexuesit disa nga emrat e poetëve bashkëkohorë shqiptar që sipas jush ngrihen në kriterin e kësaj vlere?

Flurans Ilia: Poezia ngelet absolutisht forma më e epërme e gjuhës. Poeti përkon me atë çka mundëson rrugëtimin drejt këtij fenomeni. Një rrugëtim dinjitoz. Përngjan me peligrinazhin drejt vendeve të shenjta. Me avitjen drejt formës më natyrore të njeriut, që ende ngelet një mister për t'u eksploruar. Në këtë dekortikim formash, së pari gjuhësore, parë nga prespektiva e tiranisë së gjuhës, gjuha poetike prek të gjitha kontekstet e njeriut dhe historisë njerëzore. Nuk e shoh të nevojshme të sugjeroj emra të përvetshëm në këtë drejtim sepse sugjerimi im ka shumë mundësi të jetë i njëanshëm me atë çka kufizon njohja dhe shijet e mia poetike. Ndërkohë që poetët eksplorojnë forma nga më të ndryshmet. Dua ta lë në dorën e lexuesit të së ardhmes këtë gjykim. Gjykimi i tij do jetë shumë herë më tepër realist se gjykimi ynë si bashkëkohës i figurës emblematike të poetit tretur në të njëjtën gotë me ne, si lexues. 

  

Petrit Nika: Poeti bashkëkohor aziatiko-amerikan Li-Young Lee para ca kohësh deklaronte në një intervistë se, ndonëse ka jetuar përherë në qytete të mëdha,  ai kurrë në fakt nuk i ka dashur qytetet, pasi ato e shmangin njeriun nga natyra. Ju gjithashtu jetoni në një qytet të madh multikultural amerikano-verior, Montreal. A e ndjeni ju një gjë të tillë?

Flurans Ilia: Natyrisht. Të jetosh sot në metropol nuk është më një përzgjedhje, por një domosdoshmëri. Nuk është e thjeshtë të jetosh vazhdimisht në qytetet e mëdha të botës. Përvoja ime më fenomenale ngelet ajo në New York City. Në metropol është e përqendruar e gjithë jeta, në kuptimin ekzistencial të fjalës. Në qoftëse do të mbijetosh, “ja ku është sheshi dhe mejdani”. Kjo lloj atmosfere e fut njeriun në një egocentrizëm të paprecedent. E ngujon vazhdimisht te stresi i vazhdueshëm që qyqari në fjalë e merr për adrenalinë mbijetese kur në thelb nuk është e tillë. Kështu njeriu humb thelbësoren, kontaktin me natyrën, natyrën e vet. Ndaj ikën merr malet dhe pyjet dhe detërat në fundjavë, t’i falet për pak çaste vetvetes, oksigjenit.

Petrit Nika: Qytetërimi i sotëm ka arritur nivele të tilla të zhvillimit teknologjik, sa duket se e ka fituar betejën shekullore për nënshtrimin e natyrës. Ju si mendoni, ҫfarë po ndodh?

Flurans Ilia: Ajo që po ndodh është, njeriu i cili po del nga natyra e vet. Ky është aspekti më dramatik i krejt zhvillimit teknologjik. Nuk është natyra ajo që po nënshtrohet. Përkundrazi natyra tërbohet me shkatërrimin që po kryen njeriu. Ja tek u rikthyem edhe njëherë te domosdoshmëria e kësaj “gjëje krejt të pavlerë” si LETËRSIA DHE ARTET, të cilat i mundësojnë njeriut të njohë dhe kurojë katakombin e shpirtit të vet të plandosur. “Në kohën që punoja mbi zbulimin dhe zhvillimin e teorisë time të nënvetëdijes, gjithmonë vija re se para meje kishte kaluar një poet atypari,” shprehet pak a shumë Frojdi.

Petrit Nika: Ekziston një opinion që  poetët dhe shkrimtarët i stereotipizon si njerëz të vetmuar dhe pothuaj disi të izoluar nga shoqëria. Ju e ndjeni vetveten tuaj në këtë stereotip? Cili është roli i poetit në shoqërinë e sotme?

Flurans Ilia:  Këndvështrimi i poetit në raport me botën është i ndryshëm. Prespektiva e parjes së gjërave në kohë dhe hapësië është vizionar. Vetëdija e poetit është nënvetëdija e popullit të tij. Më duhet shpesh të dalë nga shpella e lëkurës time. E asaj çka jam si karakter. Nuk po pretendoj të marr sipër vetes atributin e rolit të poetit, kategorikisht jo, por e di shumë mirë se cili është roli i tij në shoqeri. Poeti kursesi nuk është lokomotiva e shoqërisë. E asaj shoqerie që në saj të poetit kulmon të riparojë motorin e saj të prishur. Poeti është transmisioni direkt i këtij motori dhe kësaj lëvizjeje krejt të brendëshme.

Petrit Nika: Dhe në fund; ju lutem na thoni diҫka për projektet tuaja letrare të afërme.

Flurans Ilia: Ato janë hë për hë ende kaotike. Dhe ky kaos rrënimtar është mëse i domosdoshëm dhe i shëndetshëm për vet natyrën e krijimit. Të shohim se si do të jetë rendi i gjërave pas këtij kaosi? Kërkimi i vazhdueshëm i së bukurës është pasaporta e të gjitha ideve.

Prill 2019

Romani “Baronesha Shenteben”, ose si mund ta shohim Shqipërinë me sytë e të huajve

(Fjala në përurimin e librit “Baronesha Shenteben”, të Viktor Canosinajt, mbajtur në Bibliotekën Publike Fier, më 19 dhjetor 2014)

Viktor Canosinaj

 Romani “Baronesha Shenteben” është një histori e çuditshme, austriako-shqiptare, ku ndërthuren përmes narracionit artistik drithërimat e pasionit njerëzor, të cilat i shpërfillin ato që ne i quajmë norma të disiplinimit të jetës.

Ky pasion zbulohet pak nga pak tek Baronesha Shenteben”, derisa tejkalon nga kontrolli dhe e çon më pas protagonisten e romanit drejt mëkatit. Rrethanat e martesës së saj të pafat e kanë sjellë që Baronesha të gjendet në një luftë midis njerëzores (e përfaqësuar nga etika) dhe kafshërores (e përfaqësuar nga bindja ndaj instiktit), ku ajo herë luhatet nga e para e herë nga e dyta.

Gjithësesi, ajo që të lë një mbresë të paharrueshme në receptimin e këtij romani është fakti se kjo histori trill vjen përmes një rrëfimi të shtruar, me një stil shumë të konsoliduar në aspektin natyrës së llojit të romanit që përfaqëson.

Ngjarjet e romanit zhvillohen pjesërisht në Shkodrën e viteve pak para Luftës së Parë Botërore, gjë e cila në fakt jepet vetëm tërthorazi si topos, si dhe në malsitë e veriut të Shqipërisë apo në Vjenë, aty nga fundi i romanit, - sjellin dramën e një çifti austriak, të dekoruar, apo të ndërthurur me një mori dramash të jetës shqiptare të fillimshekullit XX.

Protagonistët e kësaj drame janë baronesha Vilma Shenteben dhe baroni Rudi fon Shenteben, të cilët janë aq të pamundur të jenë ata që duhet të jenë në jetën e tyre bashkëshortore, megjithë përpjekjet, sa në vend që të vijnë duke u afruar drejt njëri-tjetrit, vazhdojnë të largohen pafundësisht dhe përjetësisht.

Pasioni i tyre shenjon të njëjtin objekt, dhe ndodh që kur të dy i afrohen, ai largohet përjetësisht prej tyre, pavarësisht se mbyllja e romanit të lë për të dyshuar. Në këtë sens romani përbën një përmbysje, një thyerje tabuje, një bindje të pashmangshme të personazheve ndaj pasionit.

Një nga aspektet mbresëlënëse në këtë roman janë disa momente përshkrimesh të realizuara në mënyrë vërtetë mjeshtërore. Do citoj këtu vetëm momentin sesi e shikon sipas narratorit të romanit, baronesha Shenteben Shkodrën kur zbret nga anija austriake, kur vjen për të takuar të shoqin që punonte në Shqipëri.

Torturës së anijes ia kishte zënë vendin troshitja për orë me radhë në një karrocë të mbyllur, që shkonte nëpër një rrugë të pashtruar mes fushave, derisa u kishte dalë para një kështjellë e vjetër me mure të rrënuar vende-vende, rrethuar me lumenj, që nuk kuptohej nga vinin e ku shkonin, në bedenat e së cilës dalloheshin disa topa të zinj që ngjanin si pantera të përgjumura. Nga krahu i rrugës valëvitej një flamur turk i dalëboje. “Nëpër fotot e tua duket më e bukur”, i ishte drejtuar ajo të shoqit disi e zhgënjyer.

Ky peisazh e zhvendos lexuesin menjëherë dhe pa vështirësi në kontekstin kohor të qytetit shqiptar të fillimshekullit XX, nën sundimin otoman.

Me mjeshtëri dhe vetëdije historike dhe etnologjike janë dhënë edhe sekuencat e ngjarjeve shqiptare që tërheqin vëmendjen e të huajve, siç janë baronesha Shenteben. Mund të përmend rastin kur ajo bëhet dëshmitare e një skene hasmërie, apo zënka të ndryshme që ndodhin për hiç gjë në qytet.

Elementët narrativë, si përshkrimet e hollësishme të mjediseve shqiptare ku zhvillohen ngjarjet, përshkrimet e gjendjeve psikologjike të personazhit, aspekte jetësore e historike të realizuara me kujdes dhe maturi lidhur me rikrijimin artistik të kontekstit historik kur zhvillohen ngjarjet, dialogu i denduar, ku diloguesit zbulohen natyrshëm, pa rënë në monotoni përcaktimesh, monologët që shprehin mendimin e ndrydhur, të pamundurën për ta shprehur me fjalë, ëndërra, parandjenja, letërkëmbimi, shprehja në letër e asaj që nuk mund të shprehej në afërsi, falli, udhëtimi dhe aventura, si dhe ndërtimi keq i një situate në fillim, e cila përfundon keq në fund, dhe vetëm në fund merret vesh qartë se ishte ndërtuar keq që në fillim, i japin kësaj proze gjithë karakteristikat e një romani të mirëpritur për lexuesin shqiptar, qoftë për të rinjtë, qoftë për moshat më madhore që ende e duan librin.

Dhjetor 2014

“Sot, librat shkruhen nga publiku dhe nuk lexohen nga askush”

Intervistë e dhënë për Politiko.Al

-Libri më i vjetër që keni në bibliotekë…

“Epi i Gilgameshit”, i cili besohet se daton diku rreth 21 shekuj p.e.s. Ka një mistikë përdëllyese të vetëdijes për pashmangshmërinë e vdekjes si destin njerëzor. I dyti është “Libri egjiptian i të vdekurve”, edhe ky një libër mbi udhëtimin e shpirtit në përtej-jetë. Pastaj vijnë Homeri dhe disa nga klasikët e mëdhenj të letërsisë antike greke, disa epe mesjetare si “Këngët e Rolandit” etj.

-Librat i zgjidhni nga autori apo zhanri?

Nga autori. Zhanri fiton vlerë nga autori, nga mjeshtëria e tij për ta përmbushur me sukses sendërtimin tekstor.

-I keni lexuar të gjithë librat që keni në bibliotekë?

Jo. Është e pamundur. Kam lexuar shumë prej tyre, disa edhe i kam rilexuar, por jo të gjithë i kam lexuar. Koha për lexim sa vjen dhe po bëhet një luks i pamundur. Kur dua të lexoj, mua më duhet të planifikoj një orar prej disa orësh. Nuk lexoj dot në mënyrë fragmentare.

-Libri i parë që keni lexuar…

Ka qenë romani “Zhelani i vogël” i shkrimtarit James Greenwood.  Kam qenë në klasën e dytë fillore. U nxita nga gravurat që ishin përdorur për të ilustruar këtë botim. Përshtypja ime mbi këtë libër ka qenë e fortë përgjatë gjithë fëmijërisë sime.

-Libri i parë që keni kursyer për ta blerë…

Nuk e mbaj mend, por besoj se kjo më ka ndodhur shumë herë.

-Me kë i ndanit librat kur ishit gjimnazist apo student?

Me miqtë i kam ndarë shpesh dhe shpesh kam huazuar edhe prej tyre libra të çmuar. Sot sa vjen dhe po humbet kjo traditë te brezat e rinj. Është për të ardhur keq. Shumë herë më ka ndodhur në fëmijëri ta quaj fatlum tjetrin që ka patur një libër të mirë në bibliotekën e tij dhe kam ëndërruar ta kem edhe vetë.

-A keni patur kartë anëtarësimi në Bibliotekën e qytetit?

Po. Kudo ku kam shkuar për qëndrim të gjatë, qoftë si nxënës apo student, jam anëtarësuar edhe në bibliotekën e qytetit. Në fëmijëri kam qenë gjithnjë anëtar i bibliotekës së shkollës dhe një ndër frekuentuesit më të dëshirueshëm të saj. Magjepsesha nga raftet plot me libra. Më pas, kur erdhi një kohë dhe m’u besua drejtimi i Bibliotekës Publike në Fier, e kujtoja shpesh ëndrrën e hershme.

-A shkonit në Bibliotekë dikur, dhe a vazhdoni ta frekuentoni edhe sot?

Në bibliotekë kam shkuar gjithmonë. Tani më rrallë. Por nuk vuaj nga kjo, pasi kam në bibliotekën time libra të shkëlqyer dhe blej shpesh libra që mendoj se duhet të jenë në hapësirën e limituar të një biblioteke në mjedise familjare. Janë bibliotekat sot që vuajnë nga pasurimi me fonde të librit të mirë. Në ekipet e bibliotekave duhet të përfshihen njerëz që e njohin letërsinë dhe librin, si dhe të financohen për pasurimin e tyre permanent në mënyrë që të kenë ç’të ofrojnë dhe të motivojnë leximin.

-I keni marrë ndonjëherë një mikeshe apo miku një libër dhe nuk ia keni kthyer më? Nëse po, cili është ai libër? 

Po, më ka ndodhur, siç më ka ndodhur më shumë të jem unë ai që nuk më janë kthyer librat e huazuar miqve. Nuk e mbaj mend, por mendoj se kanë qenë libra deri diku të parëndësishëm.

-Keni humbur libra që i keni pasur shumë të dashur?

Po. Shumë herë. Në vitin 2001 kur m’u dogj banesa kam humbur një bibliotekë të tërë, dosje me shënime nga hulumtimet e mia në Bibliotekën Kombëtare, në Arkivin e Institutit të Historisë, në Bibliotekën Françeskane në Shkodër etj., si dhe një mori dorëshkrimesh.

-A lexonit dikur libra të ndaluar? Mund të na përmendni ndonjw titull dhe si i siguronit?

Jo, nuk kam lexuar asnjëherë libra të ndaluar. Në moshën fëminore nuk bëhej fjalë. Më pas kur hyra në moshën e adoleshencës nuk kishte më libra të ndaluar. Mund të lexoje çdo gjë, mjafton të kishe kohë dhe dëshirë.

-Dhurimin e librave është një rit që e vlerësoni, apo librat preferoni t’i zgjidhnit vetë?

Është një rit për t’u lëvduar dhe unë dhuroj libra pothuaj gjithmonë, si dhe e vlerësoj shumë kur m’i dhurojnë të tjerët. Në fakt nuk më pëlqen t’i ndërhyj dhuruesit, në rastin kur librat më dhurohen mua, kurse për rastet kur dua të dhuroj vetë libra përpiqem të jem në sinkron me interest e lexuesit. Për mua është e pafalshme të mos lexohen librat e dhuruar. Përveç rasteve kur këto libra i dhurojnë autorë që s’ia kanë fare haberin nga libri. Vetëm fakti i grishjes është një arsye sociologjike për të mos i lexuar. Arsyet estetike janë madhore. Autorët e letërsisë së mirë vetëm heshtin. Ata nuk grishin asnjeri. Letërsia e tyre grish vetë, madje edhe shekuj pasi ata kanë pushuar së ekzistuari fizikisht në këtë botë.

-Cilat janë zakonet tuaja të leximit? Lexoni shtrirë në kurriz, përmbys, në tryezën e punës… ? 

Më pëlqen të lexoj shtrirë. Këtë zakon e kam bartur ndër vite që nga fëmijëria e largët. Kur merrem me libra studimorë lexoj kryesisht në tavolinën e punës dhe lexoj ngadalë e në qetësi të plotë. Ndodh që librat kanë shumë fraza e fragmente pothuajse të panevojshëm dhe i anashkaloj. Synoj të ndjek thelbin. Ndërsa te letërsia më tërheq më së shumti rrëfimi. Po nuk pati rrëfim mjeshtëror nuk e lexoj kurrë një libër nga zhanret e letërsisë. Letërsia është gjuhë.

-A lexoni në banjë?

Më ka qëlluar të lexoj fragmente gazetash. Shpesh më ka ndodhur të informohem për ngjarje që kanë ndodhur muaj më parë dhe s’e kam ditur. Në banjë njeriu është në privatësi të plotë. Më pëlqen, por nuk e kam qëllim.

-Në çfarë gjuhe tjetër përveç shqipes lexoni?

Në serbokroatisht, në anglisht dhe më pak në italisht.  

 -Mbani shënime kur lexoni?

Kur nisem nga qëllime studimore, mbaj edhe shënime. Në përgjithësi lexoj lirisht dhe nuk dua të shkëputem nga magjia e tekstit. Shënimet e fragmentarizojnë disi tekstin, krijojnë shkëputje ndjesore. Për mua leximi i parë është impresionues, njëlloj si çdo zbulim. Shkëputjet e dendura mendoj se i bëjnë dëm familjarizimit të receptuesit me tekstin.

-Në letërsi ju tërheq më shumë proza apo poezia? Kur shenjoni një autor që ju pëlqen, lexoni gjithçka të tij/saj?

Secila nga zhanret e përmendura ka madhështinë e saj. Për mua më e magjishme është poezia, por rrallë poezi më magjepsin. Poezia është produkt i një morie përvojash jetësore e leximore, është thelbi i gjërave, lartësimi në universin e artit dhe ideve. Një autor nuk është e thënë të jetë gjithmonë i suksesshëm, ndaj jo gjithmonë mund të pajtohemi me nivelin e librave që ai shkruan.

-Cilët janë ata libra apo autorë që ju rekomandoni se duhen lexuar patjetër?

“Iliada” dhe “Odisea” nga Homeri, “Don Kishoti i Mançës” nga Servantes, “Komedia Hyjnore” nga Dante, “Hamleti” nga Shakespeare, “Robinson Kruzo” nga Daniel Defoe, “Panairi i kotësive” e William Makepeace Thackeray, “Krim e ndëshkim” nga Dostojevski, “100 vjet vetmi” nga Marquez, “Ferma e kafshëve” nga George Orwell, “Katër kuartetet” dhe “Toka e djerrë” e T. Eliot, “Autobiografia” e Charles Darvin, “Ana Karenina” dhe “Lufta e paqja” nga Lev Tolstoi, “Xha Gorio” dhe “Iluzionet e humbura” nga Balzac, “E kuqja dhe e zeza” nga Stendhal, “Dr. Zhivago” nga Boris Pasternak, “Alef” nga Borges etj. Listës do t’i shtoja edhe shumë të tjerë tituj dhe emra si Hemingway, Kafka, Paz, Ljosa, Brodskij, Pamuk.

-A ka një libër që ju e konsideroni si Librin Total?

Jo, në asnjë mënyrë. Asnjëherë nuk është shkruar libri total, në asnjë vend, në asnjë gjuhë dhe në asnjë epokë. Ky libër, po të mund të shkruhej, do ta mbyllte përgjithmonë epokën për librat e mëvonshëm. Pavarësisht kësaj domosdoshmërie për risi, sot letërsia e ditëve tona ngjan si një epilog i vakët i librave të mëparshëm, disa prej të cilëve i përmenda më lat.

-Po t’ju thonë se në Arkën e Noes së Librave duhet të shtini 3 libra për t’i shpëtuar nga Apokalipsi cilët do ishin?

Do të merrja vetëm librat  mi. (Hahaha) Do të doja të shpëtohej “Iliada”, “Odisea” dhe “Don Kishoti i Mançës”, diçka nga dy epoka shumë të largëta, që bota në moshën tjetër t’i kishte si pika referimi për epokat e para apokalipsit.

-Na thoni një maksimë për librat që e mbani mend ose e përsërisni shpesh…

Oscar Wilde ka një maksimë që më vjen shpesh në mendje, ngase i shkon realitetit të sotëm. “Në ditët e vjetra librat shkruheshin nga njerëzit e letrave dhe lexoheshin nga publiku, kurse sot librat shkruhen nga publiku dhe nuk lexohen nga askush.”

-Na thoni një varg të preferuar poezie…

Tek poezia “Muri i brendshëm i Tokios” Paul Claudel-i ka një varg përmbyllës sentencial: “Kam mësuar se, për të shkuar nga një pikë në tjetrën, mund të kalosh nga gjithkund përveçse nga qendra.” E nisim jetën plot me ëndërra e projekte dhe kur arrijmë në një pikë shohim sa pak kemi realizuar dhe e kuptojmë se rrugën tonë dikush e ka shmangur me kohë nga drejtimi i saj.

-Cili është personazhi i preferuar i romaneve që keni lexuar? 

Robinson Kruzo për mua mbetet kryepersonazh. Një karakter që lufton për mbijetesë në konditat ekstreme të vetmisë në ishullin e panjohur ku e hodhi fati.

-Autografi më i çmuar apo më i çuditshëm që keni në bibliotekën tuaj?

Kam shumë autografe, por gjithmonë nga miqtë dhe që të gjithë i konsideroj të çmuar.

-Çfarë po lexoni?

Aktualisht jam duke lexuar “Konkuista e Amerikës” nga Tzvetan Todorov.